Na 2 jaar van intensief thuiswerken, reisde ik in maart naar Rwanda om meer te leren over de schadelijke gevolgen van COVID-19 op de reguliere gezondheidszorg. Dit is belangrijk, omdat de Global Financing Facility van de Wereldbank schat dat het aantal vrouwen en kinderen dat sinds de start van de pandemie in lage en midden inkomens landen is overleden aan neveneffecten van COVID-19, 2.6 keer zo hoog is als het aantal mensen als gevolg van COVID-19 zelf.[1] Zeker in landen met een relatief jonge bevolking, zoals Rwanda, is COVID-19 slechts één van de vele medische uitdagingen die het hoofd geboden moeten worden.
Na aankomst op de luchthaven, bleek meteen dat Rwanda de testinfrastructuur strak georganiseerd heeft, toen ik nog voor de douane een zelftest én een PCR te pakken had. Het nationale systeem om COVID-19 testresultaten te communiceren is sterk geautomatiseerd en gekoppeld aan een individuele registratiecode en telefoonnummer. Officiële resultaten zijn binnen enkele uren beschikbaar en de kosten per test bedragen 50 USD of het equivalent in RWF.
Tijdens het bezoek bezocht ik onder andere een opslagruimte voor vaccins in de hoofdstad Kigali en projecten en gezondheidscentra in verschillende delen van het land. Ook sprak ik met vertegenwoordigers van UNICEF, WHO en het centrum voor infectieziektes. Daaruit bleek dat de relatief succesvolle COVID-19 respons gedeeltelijk ten koste gaat van de inzet op andere medische problemen, zoals reguliere vaccinatiecampagnes en moeder- en kindzorg. De gevolgen voor het aantal meisjes en vrouwen dat ongewenst zwanger raakt of te maken krijgt met gendergerelateerd geweld, zijn soms desastreus. Tegelijkertijd bieden ontwikkelingen ter verbetering van distributie, communicatie en het betrekken van de private sector bij de COVID-19 respons ook kansen voor verbetering van niet-COVID-19 gerelateerde medische dienstverlening. Een inspirerend voorbeeld is de levering van vaccins, medicijnen en donorbloed via drones aan de meest afgelegen gebieden in het land. Via een gedetailleerd uitgewerkt flight plan vanwege de vele bergen, worden vanuit een centraal distributiecentrum honderden lanceringen per dag uitgevoerd. Daardoor wordt de overkomstduur gereduceerd tot anderhalf uur. Dit redt heel veel mensenlevens.
Sinds de start van de pandemie heeft Rwanda te maken gehad met 2 COVID-19 golven in juli en december 2021. Met een relatief jonge bevolking van 45% onder de 18 jaar[2] is het aantal slachtoffers beperkt gebleven tot 130.000 besmettingen en 1459 doden[3]. De vaccinatiegraad is nu 62% van de bevolking. Toch laten die cijfers niet het hele beeld zien van de impact van COVID-19 op gezondheid.
De secundaire effecten van de pandemie op de reguliere gezondheidszorg in Rwanda zijn groter. Economisch gezien daalde het BNP met 40% tijdens de lockdown tussen maart-mei 2020. UNICEF meldt dat dit direct gevolg had voor de cijfers van ondervoeding en daarmee voor groeistoornissen onder kinderen. Als gevolg van de pandemie en de beperkte transportmogelijkheden, maakten mensen meer gebruik van gezondheidsvoorzieningen dicht bij huis. Zo werden er minder malariagevallen gedetecteerd en behandeld en was de informatie betreffende malaria en andere infectieziekten minder toegankelijk. Gezondheidswerkers, laboratoria en testcapaciteit waren overbelast en er waren te weinig persoonlijke beschermingsmaterialen. Een positief effect van de pandemie is dat er nu meer voorzieningen en bewustzijn zijn om handen te wassen, dat er meer aandacht is voor gezondheidsvoorlichting en dat mensen zelf meer betrokken zijn bij gezondheid.
Verschillende reguliere vaccinatiecampagnes, zoals tegen DKTP, BMR en HPV voor adolescente meisjes zijn geïnterrumpeerd door de schoollockdowns, door overbelasting van gezondheidswerkers en doordat families bang waren naar de medische centra te gaan uit angst voor besmetting. Om de opgelopen schade in te halen, vonden er in maart (polio) en in mei (moeder-en-kind week) catch-up vaccinatieprogramma’s plaats.
Op het terrein van SRGR zijn er weliswaar signalen dat het aantal tienerzwangerschappen en gevallen van gendergerelateerd geweld zijn gestegen, maar dit is nog niet gekwantificeerd. De beperkte toegang tot essentiële SRGR-informatie voor kwetsbare groepen zoals tienermeisjeas en jongeren met beperkingen, werd pijnlijk duidelijk tijdens een bezoek aan een programma voor jongeren in de stad Gisenyi, nabij de grens met de DRC. De jongeren vertelden over ongewenste zwangerschappen als gevolg van seksueel geweld, gebrek aan toegang tot medische zorg en een groot gebrek aan kennis over seksuele en reproductieve gezondheid en rechten. Een jonge vrouw stond op het punt te bevallen en ik drukte de mensen om haar heen op het hart haar naar het ziekenhuis te begeleiden voor een veilige bevalling.
Vanuit grensstad Gisenyi, was het een kleine stap om de grensovergang met de DRC (Goma) te bezoeken. De situatie was daar volstrekt anders dan op de luchthaven. Waar voor de COVID-19 pandemie zo’n 50.000 mensen per dag de grensovergang overstaken, zijn dit nu enkele duizenden mensen die vooral met handelswaar dagelijks heen en weer gaan. Vereisten: paspoortcontrole en security, handen wassen en temperatuurcheck, die niet in alle gevallen leek te worden uitgevoerd. N.B. Dit is de regio waar enkele jaren geleden een ebola-epidemie uitbrak en de combinatie van armoede, bevolkingsdichtheid, chaotische veiligheidsituatie en het eten van wilde dieren een perfecte voedingsbodem bieden voor het onstaan van nieuwe infectieziektes.
Terug in de hoofdstad werd ik aan mijn 6e test van de week onderworpen om het land ook weer te mogen verlaten. Omringd door kleurrijke foto’s van knalgroene natuurgebieden, gorilla’s, zebra’s en flamingo’s, kreeg ik nog een klein toeristisch inkijkje in de natuurlijke rijkdommen van het land. Een grote aansporing om snel terug te komen en het land en haar bewoners nog beter te leren kennen.
[1] Emerging data estimates that for each COVID-19 death, more than two women and children have lost their lives as a result of disruptions to health systems since the start of the pandemic | Global Financing Facility. [2] Situation of children in Rwanda | UNICEF Rwanda [3] John Hopkins University & Medicine, coronavirus resource centre, d.d. 23 March 2022 at https://coronavirus.jhu.edu/region/rwanda. [4] Rwanda 2019-20 Summary Report 9.27.21.pdf.